Aşağıda bobinlerle ilgili ayrıntıya geçmeden önce Animasyonda akımın gerilime göre geride olduğu, ve bunun sonucunda devrede reaktif akımların oluşacağı dikkatten kaçmamalıdır. Bu endüktif reaktif akımların bir kapasitif reaktif kaynak (kondansatör ,senkron generatör v.s.) ile karşılanması gerekir.Bu olaya kompanzasyon denir.
Bobinler
Devrelerde bulunan akım yollarının hepsi genel açıdan birer bobin
görevi yapmaktadır. Bobinin bu yollardan farklı olan yanı uzunluk ve kendi
üzerine olan etkisidir. İlk elektrik akımı bulan insanoğlu uzun bir teli
metal parça üzerine sararak akım geçirdiğinde metalin mıklatıs görevi
yaptığını ve akımın yönüne göre metalin uçlarında NS kutuplarının
oluştuğunu bulmuştur. Bulan kişi yine Farday(1791-1867)’dır. Kısacası
bobin bir iletkenin üzerinden geçen akımı manyetik alan çizgilerine
çevirerek yapısal olarak enerji dönüşümünü gerçekleştirmiştir.
Tersi durumundada yani bir mağnetik cisim mağnetik alan
çizgileri bobini kesecek şekilde hareketlendirilirse bobin üzerinde bir
akım oluşur işte bu temel akımdır. Normal devre içi kullanımında oluşan bu
mağnetik çizgiler farklı şekillerde sarıldığında kendisi üzerine ters
mağnetik alan kuvveti uygulayarak üzerinden geçen akımı yavaşlatmıştır.
Bu sayede gecikmiş bir akım çıkıştan alınabilir. Bu durum yine
kondansatörede olduğu gibi AC devrelerde kullanılır. Etrafında bulunan
dielektrik madde ve kullanılan iletkenin özelliği bobinin özelliklerini
belirler.
BOBINLER(COIL)
SABİT BOBİNLER VE YAPILARI
Bobin bir yalıtkan makara (mandren veya karkas) üzerine belirli
sayıdaki sarılmış tel grubudur.
Kullanım yerine göre, makara içerisi boş kalırsa havalı bobin, demir bir
göbek (nüve) geçirilirse nüveli bobin dı verilir. Bobinin her bir sarımına
spir denir.
BOBİNDEKİ ELEKTRİKSEL OLAYLAR
Bilindiği gibi bir iletkenden akım geçirildiğinde, iletken etrafında bir
magnetik alan oluşur. Bu alan kağıt üzerinde daireler şeklindeki kuvvet
çizgileri ile sembolize edilir.
Bir bobinden AC akım geçirildiğinde, bobin sargılarını çevreleyen bir
magnetik alan oluşur.
Akım büyüyüp küçülüşüne ve yön değiştirmesine bağlı olarak bobinden geçen
kuvvet çizgileri çoğalıp azalır ve yön değiştirir.
Bobine bir DC gerilim uygulanırsa, mağnetik alan meydana gelmeyip bobin
devrede bir direnç özelliği gösterir.
ZIT ELEKTROMOTOR KUVVET (EMK):
Bobin içerisindeki kuvvet çizgilerinin değişimi, bobinde zıt
elektromotor kuvvet (zıt EMK Ez) adı verilen bir gerilim endükler. Bu gerilimin yönü
Şekil 1.30 ‘da gösterilmiş olduğu gibi kaynak gerilimine ters yöndedir.
Dolayısıyla da zıt EMK, bobinden, kaynak geriliminin oluşturduğu akıma
ters yönde bir akım akıtmaya çalışır. Bu nedenledir ki, kaynak geriliminin
oluşturduğu “I” devre akımı, ancak T/4 periyot zamanı kadar geç akmaya
başlar.
Zıt EMK ‘nın işlevi, LENZ kanunu ile şöyle tanımlanmıştır.
LENZ kanununa göre zıt EMK, büyümekte olan devre akımını küçültücü,
küçülmekte olan devre akımını ise büyültücü yönde etki yapar.
ENDÜKTİF REAKTANS (XL):
Bobinin, içinden geçen AC akıma karşı gösterdiği dirence endüktif reaktans
denir.
Endüktif reaktans XL ile gösterilir. Birimi “Ohm” dur.
Şöyle ifade edilir:
a) AC kaynak geriliminin pozitif alternansındaki devre akımı.
b) Kaynak gerilimi (v), devre akımı (i) ve zıt EMK (Ez) arasındaki bağıntı
“L” nin değeri bobinin yapısına bağlıdır.
Bobinin sarım sayısı ve kesit alanı ne kadar büyük olursa, “L” okadar
büyük olur. Dolayısıyla AC akıma gösterdiği dirençte o oranda büyür.
“L” nin birimi yukarıda da belirtildiği gibi Henry (H) ‘dir. Ancak
genellikle değerler çok küçük olduğundan “Henry” olarak yazımda çok
küsürlü sayı çıkar.
Bunun için miliHenry (mH) ve mikrohenry (µH) değerleri kullanılır.
Henry, miliHenry ve mikroHenry arasında şu bağıntı vardır.
KARŞILIKLI EDÜKTANS (M):
Aynı nüve üzerine sarılı iki bobinin birinden akım geçirildiğinde, bunun
nüvede oluşturduğu kuvvet çizgileri diğer sargıyı da etkiliyerek, bu
sargının iki ucu arasında bir gerilim oluşturur. Bu gerilime
endüksiyon gerilimi denir.
Bu şekilde iletişim, karşılıklı (ortak) endüktans denen belirli bir değere
göre olamaktadır.
Karşılıklı endüktans (M) ile gösterilir ve şu şekilde ifade edilir:
M ‘in birimide Henry(H) ‘dir.
Şöyle tanımlanır:
Aynı nüve üzerindeki iki bobinin birincisinden geçen 1 amperlik AC akım 1
saniyede, ikinci bobinde 1V ‘luk bir gerilim endükliyorsa iki bobin
arasındaki karşılıklı endüktans M=1 Henry ‘dir.
Bobinler seri bağlanırsa toplam endüktans: L=L1+L2+L3+………. olur.
Aynı nüve üzerindeki iki bobin seri bağlanırsa: L=L1+L2±2M olur.
BOBİNİN KULLANIM ALANLARI
Bobinin elektrik ve elektronikte yaygın bir kullanım alanı vardır.
Bunlar kullanım alanlarına göre şöyle sıralanabilir.
Elektrikte:
Doğrultucular da şok bobini
Transformatör
Isıtıcı v.b.
Elektromıknatıs (zil, elektromagnetik vinç)
Elektronikte:
Osilatör
Radyolarda ferrit anten elemanı (Uzun, orta, kısa dalga bobini)
Telekomünikasyonda frekans ayarı (ayarlı göbekli bobin)
Telekomünikasyonda röle
Yüksek frekans devrelerinde (havalı bobin)
Özellikle de radyo alıcı ve vericilerinde de anten ile bağlantıda değişik
frekansların (U.D,O.D,KD) alımı ve gönderiminde aynı ferrit nüveyi
kullanan değişik bobinler ve bunlara paralel bağlı kondansatörlerden
yararlanır.
Bazı bobin ceşitleri
a) Ayarlı hava nüveli bobin
b) Ayarlı demir nüveli bobin
c) Ayarlı ferrit nüveli bobin
d) Sabit hava nüveli bobinler
e) Demir çekirdekli bobin
f) Şiltli ses frekansı şok bobini
g) Güç kaynağı şok bobini
h) Toroid
i) Şiltli, yüksek endüktanslı şok bobini