Trinitrotoluen (TNT), formülü C7H5N3O6 olan kimyasal bileşik. Sarı renkli bir katı olan TNT, kuvvetli bir patlayıcıdır. Patlama verimi, bombaların patlayıcı özelliklerinin ölçeklendirilmesi için referans alınır.
Sentezi [değiştir]
TNT, üç adımda sentezlenir. İlk adımda toluen, sülfürik ve nitrik asit karışımı bir çözeltide nitrolanarak MNT (mononitrotoluen) sentezlenir. Bu çözeltideki nitrik asit nitrolama için gerekli nitro grubunu sağlarken, sülfürik asit katalizör görevi görür. MNT tekrar nitrolanıp dinitrotoluen(DNT)’e dönüştürüldükten sonra üçüncü bir nitrolama ile TNT elde edilir.
Fiziksel ve kimyasal özellikeri [değiştir]
Trinitrotoluen 80,6 °C’de erir ve donduğunda iğne gibi renksiz kristaller meydana getirir. Alkol, aseton, benzin ve toluende çözünürken suda çözünmez. Suda çözünmeme ve suyu absorblamama özellikleri, nemli ortamlarda kullanımını kolaylaştırır. TNT, diğer kuvvetli patlayıcılar ile kıyaslandığında, görece kararlı bir bileşiktir.
TNT’nin patlama tepkimesi şöyledir;
- 2 C7H5N3O6 → 3 N2 + 5 H2O + 7 CO + 7 C
Tepkime ısıveren olmasını rağmen aktivasyon enerjisi yüksektir.
Kullanım alanları [değiştir]
TNT, yaygın olarak bomba, mayın ve torpidolarda patlayıcı madde olarak kullanılır. Top şekline getirildiğinde, patlama sırasındaki sıkışmaya mukavemet eder. Şoka dayanıklılığı patlayıcının fiziki haliyle ilgilidir. Bu sebepten, buharla eritilen ve sıvı olarak bomba şeklinde dökülen TNT, kristal TNT’ye nazaran şoka karşı daha az duyarlıdır.
Tarihi [değiştir]
TNT, ilk kez 1863 yılında Alman kimyager Joseph Wilbrand tarafından sentezlendi. Uzun yıllar boyunca patlayıcı özelliği keşfedilmeyen TNT, boyar madde olarak kullanıldı. TNT’nin patlayıcı özelliğinin keşfiyle birlikte önce 1902 yılında Almanlar, 1907’de de İngilizler tarafından kullanıldı. Bileşik, günümüzde yaygın şekilde kullanılır.
Canlılar üzerine etkileri [değiştir]
TNT’nin tozu cildin, tırnakların, saçın ve mukozanın sararmasına, deriye değmesi ise kaşıntılı ekzemaya sebep olur. Nefesle veya yutma ile vücuda girmesi mide rahatsızlıklarına, zehirlenmeye, bazı kimselerdeyse böbrek ve idrar yolları hastalıklarına, hatta komaya sebep olur. Birinci dünya savaşı’nda TNT ile içiçe çalışan kadın cephane işçilerinin deri renklerinin sarardığı görülmüştür. Bu işçilere, derilerinin renginden dolayı “canary girls” (kanarya kızlar) denir. [1]