Ayırıcılar
Yüksek gerilimde kullanılan primer teçhizatın ana kalemlerinden olan ayırıcılar sistemin gerilimden izole edilmesi için kullanılır. Ayırıcıların akım kesme özellikleri yoktur. Akım altında açılmazlar ve kapatılamazlar.
Ayırıcıların kesicilerin akım yolu üzerinde bulunur. Kesiciden önce ve sonra yer alırlar. Kesicinin bakım ve onarımı gerektiği zaman kesici açıldıktan sonra ayırıcılar açılır. Sistem tekrar enerjilenmek istendiği zaman önce ayırıcılar kapatılır. Sonra kesici kapatılarak sisteme enerji verilir.
Ayırıcı kesinlikle yük altında acılmamalıdır. Herhangi bir nedenle yük altında ayırıcı açılırsa, meydana gelecek ark ayırıcıyı tahrip ettiği için çevresine ve ayırıcıyı açana zarar verir. Manevralarda bu hususa dikkat etmelidir. Bugün sistemimizde çeşitli tip ayırıcılar orta ve yüksek gerilimde kullanılmaktadır.
Gördükleri Görevlere Göre Sınıflandırma
a)Hat ayırıcıları: E.İ.H. çıkışlarında kullanılır.
b)Bara ayırıcısı: Kesici ile bara arasında kullanılır.
c)Toprak ayırıcı: Gerilimden tecrit edilmiş devrelerin toprak tertibatını sağlar. Ait olduğu kesici ve ayırıcının açılmasından sonra kapanabilir. Mekaniki ve Elektriki kilitleme ile bu sağlanır.
Kullanıldıkları Yere Göre Sınıflandırma
a) Dahili ayırıcılar
b) Harici ayırıcılar
Kumanda Şekillerine Göre Sınıflandırma
a) Istanka ile kumanda edilen ayırıcılar
b) Mekaniki kumandalı ayırıcılar
c) Elektriki kumandalı ayırıcılar
d) Havalı kumandalı ayırıcılar
Ayırıcı Seçimi
Ayırıcı seçiminde şu hususların dikkate alınması gerekir.
1- İşletme gerilimi
2- Maksimum işletme gerilimi
3- İzalasyon gerilimi
4- Nominal akımı
5- Kısa devra akımı
Ayırıcılar ayrıca çalışma şekillerine göre sınıflandırılırlar.
Bıçaklı Ayırıcılar
Bıçaklı ayırıcıların hareketli üç kontağı aynı zamanda açılır ve kapatılır. Bina içinde veya bina dışında kumanda düzeni emniyet mesafesi dışında açma ve kapama yaptırılır.
Ayırıcıların madeni olan kısımları topraklanır. Bıçaklı ayırıcılarda, hat ayırıcısı ile toprak bıçağı arasında kilitleme tertibatı vardır.
Ayırıcılar aşağıdaki bölümlerden meydana gelir.
– Şase
– Mesnet izalatörleri
– Bıçak şeklinde hareketli kontaklar
– Sabit kontaklar
– Hareketli kontakları açıp kapatmaya yarayan mekanik düzen
– Kilit tertibatı
– Bıçaklı ayırıcılar yapı itabariyle üçe ayrılır.
Dahili Bıçaklı Ayırıcılar
Dahili tip ayırıcılar bina içerisinde kullanılacakları yerlere göre duvar veya saç hücreler üzerine monte edilir. Ayrıca mekanik kumanda kolu hücre dışında yapılır. Hücrelerde enerjili kısımlar tel fensle emniyet altına alınır.
Harici Bıçaklı Ayırıcılar
Harici ayırıcılar açık hava şartlarında çalışacağı göz önüne alınarak imal edeilir. Kumanda mekanizması, ayakta duran bir insanın rahatça açıp kapayacağı şekilde monte edilir.
Toprak Bıçağı
Toprak bıçağı bina içinde ve bina dışında kullanılabilir. E.İ.H. nın girişi ve çıkışlarında kullanılır. Bakım veya onarım için hattın enerjisi kesildiği zaman toprak bıçağı kapatılır.
Hat emniyete alınmış olur. Ayırıcılar özel mesnetler, direk üzerinde veye bina içinde hat çıkışlarına monte edilir.
Sigortalı Ayırıcı
Sigortalı ayırıcılar bina içinde veya bina dışında 36kVta kadar kullanılır. Sistemde meydana gelen arızaların diğer müşteriye yansımaması ve teçhizatı koruma amacı ile branşman dağıtım hatları ile çok küçük enerji çeken müşteri çıkışlarında kullanılır.
Döner İzolatörlü Ayırıcılar
Döner izolatörlü ayırıcılar yüksek ve çok yüksek gerilimli trafo merkezlerinde kullanılırlar. Kullanma gerilimleri 60, 154, 220, 380, ve 800kVdur.
Bu ayırıcılar ekseriyetle harici tiptir. Ancak son yıllarda bina içine tesis edilen yüksek gerilim trafo merkezlerinde kullanılmaktadır.
Hareketli kontakları taşıyan ve hareket ettiren izolatör mekaniki bir tertibatla kendi ekseni etrafında ve ayırıcı cinsina göre belli açılar dahilinde döndürülür.
Ayırıcıların mekaniki düzeni el ile çalıştırılmasının yanında yakından veya uzaktan kumanda ile elektrik motoru, basınçlı hava ve hidrolik olarak da çalıştırılabilir.
Ayırıcılar yük altında açılıp kapamamasına rağmen ayırıcıların açılıp kapamalarda kontaklar arasında arklar meydana gelebilir. Bu arkın önlenmesi için ark boynuzları ve korona halkaları kullanılır.
Döner izolatörülü ayırıcılar iki ana grupta toplanır.
1- Tek döner izolatörlü ayırıcılar
2- Çift döner izolatörlü ayırıcılar
Tek Döner İzolatörlü Ayırıcılar
Ayırıcının bir izolatörü kendi ekseni etrafında döndürülmesini sağlayacak şekilde yapılmıştır. Döner izolatörlerin durumuna göre iki çeşittir.
a) Döner İzolatörlü Ortada Olan Ayırıcılar
b) Döner izolatörlü kenardan olan ayırıcılar
27.7.2- Döner İzolatörlü Ortadan Olan Ayırıcılar
Döner izolatörlü ortadan olan ayırıcılar daha ziyate 66, 154, 220kVluk trafo merkezlerinde kullanılırlar.
Bu tip ayırıcılarda ortada döner izolatör üzerinde sabit bir erkek kontak bulunur. Döner izolatör kendi etrafında 90 derecelik açı ile mekenik düzen vasıtası ile döndürülecek kenarda bulunan sabit izolatör dişi kontaklarına kenetlenerek ayırıcı kapanmış olur.
Çift Döner İzolatörlü Ayırıcılar
Çift döner izolatörlü ayırıcılarda ayırıcının her iki izolatörü 90derece kendi ekseni etrafında mekaniki bir düzenle dönerek ayırıcının kapanmasını açılmasını sağlar. Bu tip ayırıcılar kış mevsiminin çok sert geçtiği yerlerde kontakları kaplayan buzun kolay kırılarak açılmasını temin eder.
Ayırıcılarda elle mekaniki kumanda verildiği gibi yakından veya uzaktan elektriki motor ilede açma ve kapama kumandaları verilebilir. Elektriki ve mekaniki kilitleme tertibatı daha önce izah edildiği gibidir.
Yatay Kapamalı Ayırıcı
Bu tip ayırıcıda döner izolatörün üzerinden hareketli kontağı yekpare olup döner izolatör kendi ekseni terafında 90derece dönmek sureti ile ayırıcıya açma ve kapama kumandası verilir.
Ayırıcı toprak bıçaklı yapıldığı takdirde tıopraklama bıçağının ana kontak ile mekaniki kilitleme tertibatı vardır.
Bu tip ayırıcılar diğerlerine göre daha çok malzeme ve işçilik gerektirmektedir.
Bu tip ayırıcı tpprak bıçaklı yapıldığı takdirde topraklama bıçağının ana kontakları ile mekaniki kilitleme tertibatının olması gerekir.ayırıcı ana kontakları kapalı iken toprak bıçağı kapatılamaz. Mekaniki kilitleme tertibatına ilaveten birde elektriki kilit tertibatı bulunur. Kesici kapalı iken ayırıcının açılmamasını temin eder. Ancak kesici açık iken ayırıcı açılabilir veya kapatılabilir.
Döner İzolatörü Kenarda Olan Ayırıcılar
Bu çeşit ayırıcılar 110kVdan 800kVa kadar yapılmaktadır. Ülkemizde 154kVluk trafo merkezlerinde yeni kullanılmaya başlanmıştır. 220ve 380kVluk trafo merkezlerindede kullanılmaktadır.
Mafsalsız Düşey Kapamalı Ayırıcı
Diner izolatörlü kenarda olan ayırıcının hareketli kontağı yekpare olup, ayırıcı açıkken yere dik durumdadır. Ayırıcı yakından ve uzaktan kumanda edilir.
Pantoğraf Ayırıcı
Pantoğraf ayırıcılar hareketli kontağın ve bu kontağın çalışma düzenine göre muhtelif şekilleri vardır. Pantoğraf ayırıcılarda ayırıcının açılıp kapanmasını sağlayan döner izolatörler kenardadır. Hareket düzeni yakından elle mekaniki olarak çalıştırıldığı gibi hareket düzeni motor ile yakından ve uzaktan çalıştırılabilir.
Hareketli Kontağı Yatay Çalışan Pantoğraf Ayırıcı
Ayırıcını hareketli kontağı bir mesnet üzerinde ve hareketli mekanizma mesnedi ve kumanda mekanizması ile karşısında sabit kontağı taşıyan mesnet izolatöründen ibarettir. Ayırıcıya yakından elle kumanda verildiği gibi yakından ve uzaktan da elektriki kumanda ile açma ve kapama yapılabilir.
Hareketli Kontağı Düşey Çalışan Pantoğraf Ayırıcı
Bu tip ayırıcılarda sabit (dişi) kontak bara iletkenine bağlıdır. Dolayısı ile sabit kontağı taşıyan mesnet izolatörü ve kaidesi yoktur. Ayırıcı tek mesnet üzerine monte edilmiştir. Ayırıcı ile kumanda mekanizması arasında dikey mekaniki düzen mevcuttur. Ayırıcıya yakından elle kumanda verildiği gibi ayırıcıya yakından ve uzaktan elektriki kumandada verilir.
